ديوان شمس

من دوش به خواب در بديدم قمري
دريا صفتي عجايبي سيم بري

مهمان دو ديده شد خيالت گذري
در ديده وطن ساخت ز نيکو گهري

ميدان و مگو تا نشود رسوائي
زيبائي مرد هست در تنهائي

نقاش رخت اگر نه يزدان بودي
استاد تو در نقش تو حيران بودي

تا جان دارم غم تو خواهم خوردن
بسيار اميدهاست در نوميدي

ني گفت که پاي من به گل بود بسي
ناگاه بريدند سرم در هوسي

در چشم کسي تو خويش را جاي کني
تو مردمک ديده آن کس باشي

وقف است مرا عمر در اين مشتاقي
احسنت زهي طراوت و رواقي

در رسته مردان چو نشستي رستي
بر باده زني ز آب و آتش دستي

ياد تو کنم ميان يادم باشي
لب بگشايم در اين گشادم باشي

ديوان ناصر خسرو

چون کار خود امروز در اين خانه بسازم
مفرد بروم، خانه سپارم به تو فردا

با آنکه برآورد به صنعا در غمدان
بنگر که نمانده است نه غمدان و نه صنعا

آبي است جهان تيره و بس ژرف، بدو در
زنهار که تيره نکني جان مصفا

پيدا به سخن بايد ماندن که نمانده است
در عالم کس بي سخن پيدا، پيدا

نهان در جهان چيست؟ آزاده مردم
ببيني نهان را، نبيني عيان را

در اين بام گردان و بوم ساکن
ببين صنعت و حکمت غيب دان را

اگر گوئي اين در قران نيست،گويم
همانا نکو مي نداني قران را

در حال خويشتن چو همي ژرف بنگرم
صفرا همي برآيد از انده به سر مرا

منگر بدين ضعيف تنم زانکه در سخن
زين چرخ پرستاره فزون است اثر مرا

گر رحمت خداي نبودي و فضل او
افگنده بود مکر تو در جوي و جر مرا

من با تو اي جسد ننشينم در اين سراي
کايزد همي بخواند به جاي دگر مرا

از آنکه در دهنش اين زمان نهد پستان
دگر زمان بستاند به قهر پستان را

فريفته شده مي گشت در جهان و، بلي
چنو فريفته بود اين جهان فراوان را

ز بهر حال نکو خويشتن هلاک مکن
به در و مرجان مفروش خيره مر جان را

نگاه کن که چو فرمان ديو ظاهر شد
نماند فرمان در خلق خويش يزدان را

در سراي نه چوب است بلکه دانايي است
که بنده نيست ازو به خداي سبحان را

دهر همي گويدت که «بر سفرم
تنگ مکش سخت در کنار مرا»

سنگ سيه بودم از قياس و خرد
کرد چنين در شاهوار مرا

از خطر آتش و عذاب ابد
دين و خرد کرد در حصار مرا

کردم در جانش جاي و نيست دريغ
اين دل و جان زين بزرگوار مرا

نيارد نظر کرد زي نور علمش
که در دست چشم خرد ظاهري را

رنگين که کرد و شيرين در خرما
خاک درشت ناخوش غبرا را؟

چون بند کرد در تن پيدائي
اين جان کار جوي نه پيدا را؟

در کار صبر بند تو چون مردان
هم چشم و گوش را و هم اعضا را

حجت به عقل گوي و مکن در دل
با خلق خيره جنگ و معادا را

در عقل واجب است يکي کلي
اين نفس هاي خرده اجزا را

رازي است اين که راه ندانسته اند
اينجا در اين بهايم غوغا را

گر شرم نيايدت ز ناداني
بي شرم تر از تو کيست در دنيا

اين عورت بود آنکه پيدا شد
در طاعت ديو از آدم و حوا

شايد که ز بيم شرم و رسوائي
در جستن علم دل کني يکتا

تا نام کسي نخست ناموزي
در مجمع خلق چون کنيش آوا

کشتي خرد است دست در وي زن
تا غرقه نگردي اندر اين دريا

به قول چرخ گردان بر زبان باد نوروزي
حرير سبز در پوشند بستان و بيابان ها

درخت بارور فرزند زايد بي شمار و مر
در آويزند فرزندان بسيارش ز پستان ها

همي گويند کاين کهسارهاي محکم و عالي
نرسته ستند در عالم مگر کز نرم باران ها

در اين صندوق ساعت عمرها را دهر بي رحمت
همي برما بپيمايد بدين گردنده پنگان ها

بر مراد خويشتن گوئي همي در دين سخن
خويشتن را سغبه گشتي تکيه کردي بر هوا

دين دبستان است و امت کودکان نزد رسول
در دبستان است امت ز ابتدا تا انتها

وز قياس تو چو با پرند پرنده همه
پر دارد نيز ماهي، چون نپرد در هوا؟

اين پنج در علم ازان بر تو گشادند
تا باز شناسي هنر و عيب جهان را