مختار نامه عطار

با خواجه کاينات، در خلوت خاص
حق مي گويد که ثاني اثنين او بود

از هيبت او زلزله در خاک افتاد
وز دره او زلزله آرام گرفت

صدري که گل طارم معني او رفت
در صدف قلزم تقوي او سفت

بودند دو کون سائلان در او
و او بود که از جمله سلوني او گفت

اي گوهر کان فضل و درياي علوم
وز راي تو در درج گردون منظوم

بر هفت فلک نديد و در هشت بهشت
نه چرخ، چو تو، پيشرو ده معصوم

بحري که در آسمان زمين خواهد بود
آنجا وينجا همان، همين خواهد بود

آن بحر که در يگانگي اوست يکي
يک قطره درآن بحر نسنجد فلکي

گر هژده هزار عالم افتد در وي
حقا که از او برون نيايد سمکي

داني که درين عالم پر سر چوني؟
چون در چمن بهشت نابينايي

هر چيز که هست جمله چون آيينه ست
در دست گرفته روي خود مي بيند

پيوسته دلي گرفته از غيرت باد!
در باديه يگانگي سيرت باد!

هر چيز که هست هر يکي آيينه ست
در آينه ها جلوه گري بايد کرد

آن ماه که بر هر دو جهان مي تابد
در مغز زمين و آسمان مي تابد

يک ذره بود در او همه روي زمين
ماهي ست کز آسمان جان مي تابد

بحري که در او دو کون ناپيدا بود
او بود و جز او نمايش سودا بود

آن قطره که در جستن آن دريا بود
چون آنجا شد خود همه عمر آنجا بود

هر دل که به بحر بي نشاني افتاد
در روغن مغز زندگاني افتاد

زان کون که جاي غايبان بود گذشت
در عين حضور جاوداني افتاد

آن کل که بدو جنبش اجزا ديدم
در هر جزوش دو کون پيدا ديدم

گفت: «اينهمه آب را به تنها بخورم »
يک قطره بدو رسيد و در دريا مرد

در هر جايي که جاي گيرد آن بحر
حالي بکشد به تشنگي زار او را

در دريايي که خويش گم بايد کرد
چندان که درون رفت برون مانده ديد

آن بحر که موجش گهر انداز آيد
در سينه عاشقان به صد ناز آيد

يک بار در آمد و مرا بيخود کرد
اين بار گمم کند اگر باز آيد

يک ذره شود دو کون در ديده او
وآن ذره ز ذرگي برون آيد زود

هر قطره اگر چه جاي در دريا داشت
اما هر يک هزار استسقا داشت

هر چيز که آن ز نيستي در پيوست
هستند همه از مي اين واقعه مست

در عالم جان نه مرد پيداست نه زن
چه عالم جان نه جان هويداست نه تن

در باديه اي که چاره جز مردن نيست
تدبير بجز غصه فرو خوردن نيست

در باديه اي که پا ز سر بايد کرد
هر روز سفر نوع دگر بايد کرد

در بند گره گشاي مي بايد بود
گم ره شده رهنماي مي بايد بود

آن قوم که در وحدت کل آن دارند
ملک دو جهان، به قطع، ايشان دارند

چون نور منور سبل يابي باز
در سينه خود راه رسل يابي باز

آن راز که هست در پس صد سرپوش
سرپوش بسوز و باز کن ديده بهوش

گر در هر دم هزار دريا بکشي
کم بايد کرد و خشک لب بايد بود

دل در طلبش بسي دويد و چو بديد
او بود دونده و دگر هيچ مپرس

هر قطره که همرنگ نشد دريا را
او در دريا چگونه دريا بيند

وان نقطه توحيد که در جان داري
چون دايره نامتناهي بيني

گر ديده وري تو ديده بر کار انداز
جان را به يگانگي در اسرار انداز

آبي کامل بر دو جهان بند به حکم
وانگاه بگير و در نمکسار انداز

يک ذره خيال غير در باطن تو
تخم دو هزار کوه آتش بيش است

يا هر چه که هست در جهان آينه است؛
يا آينه جمله تويي پنداري

گر هست روي در بن دوزخ ماني
ور نيست روي خويش کجا يابي باز

هر جاني را که غرق انعام بود
در عالم بي نهايت آرام بود

گر در خواهي ز قعر دريا طلبي
کان کفک بود که باکناري افتد

گر در پي ذره ذره بنشيني تو
آن ذره بر آفتاب بگزيني تو

حق مستغني ست ليک چون در نگري
چون نيست جز او، از که بود مستغني؟

آن را که به چشم کشف پيداست يقين
او در ره مستقيم داناست بدين

بنگر تو که هر ذره که در عالم هست
فرياد همي زند که ماييم بيا