منطق الطير عطار

باز يوسف را نگر در داوري
بندگي و چاه و زندان بر سري

پرده برگير آخر و جانم مسوز
بيش ازين در پرده پنهانم مسوز

گم شدم در بحر حيرت ناگهان
زين همه سرگشتگي بازم رهان

در ميان بحر گردون مانده ام
وز درون پرده بيرون مانده ام

يا ازين آلودگي پاکم بکن
يا نه در خونم کش و خاکم بکن

شد که تيغ آرد زند در گردنش
پاره نان داد آن ساعت زنش

چون بيامد مرد با تيغ آن زمان
ديد آن دل خسته را در دست نان

پادشاها در من مسکين نگر
گر ز من بد ديدي آن شد اين نگر

پاره پاره خاک را در خون گرفت
تا عتيق و لعل از و بيرون گرفت

در سجودش روز و شب خورشيد و ماه
کرد پيشاني خود بر خاک راه

روز از بسطش سپيد افروخته
شب ز قبضش در سياهي سوخته

مرغ گردون در رهش پر مي زند
بر درش چون حلقه اي سر مي زند

چون دمي در گل دمد آدم کند
وز کف و دودي همه عالم کند

گه سگي را ره دهد در پيشگاه
گه کند از گربه اي مکشوف راه

چون فلک را کره اي سرکش کند
از هلالش نعل در آتش کند

ناقه از سنگي پديدار آورد
گاو زر در ناله زار آورد

گر کسي پيکان به خون پنهان کند
او ز غنچه خون در پيکان کند

گه نهد بر فرق نرگس تاج زر
گه کند در تاجش از شب نم گهر

هم زمينش خاک بر سر مانده است
هم فلک چون حلقه بر در مانده است

جمله در توحيد او مستغرق اند
چيست مستغرق که سحر مطلق اند

خاک ما گل کرد در چل بامداد
بعد از آن جان را درو آرام داد

چون شناسا شد به عقل اقرار داد
غرق حيرت گشت و تن در کار داد

چون زمين بر پشت گاو استاد راست
گاو بر ماهي و ماهي در هواست

فکر کن در صنعت آن پادشاه
کين همه بر هيچ مي دارد نگاه

مرد مي بايد که باشد شه شناس
گر ببيند شاه را در صد لباس

در غلط نبود که مي داند که کيست
چون همه اوست اين غلط کردن ز چيست

در غلط افتادن احول را بود
اين نظر مردي معطل را بود

بام تو پر پاسبان، در پر عسس
سوي تو چون راه يابد هيچ کس

گرچه در جان گنج پنهان هم تويي
آشکارا بر تن و جان هم تويي

چون تويي جاويد در هستي تمام
دستها کلي فرو بستي تمام

اي خرد سرگشته درگاه تو
عقل را سر رشته گم در راه تو

جمله عالم به تو بينم عيان
وز تو در عالم نمي بينم نشان

آفتاب از شوق تو رفته ز هوش
هر شبي در روي مي ماليد گوش

بحر در شورت سرانداز آمده
دامني تر خشک لب باز آمده

کوه را صد عقبه بر ره مانده
پاي در گل تا کمر گه مانده

باد بي تو بي سر و پاي آمده
باد در کف باد پيماي آمده

چند گويم چون نيايي در صفت
چون کنم چون من ندارم معرفت

گر تو اي دل طالبي در راه رو
مي نگر از پيش و پس آگاه رو

برتر از علمست و بيرون از عيانست
زانک در قدوسي خود بي نشانست

ذره ذره در دو گيتي وهم تست
هرچ داني نه خداست آن فهم تست

چيست جان در کار او سرگشته اي
دل جگر خواري به خون آغشته اي

مي مکن چندين قياس اي حق شناس
زانک نايد کار بي چون در قياس

در جلالش عقل و جان فرتوت شد
عقل حيران گشت و جان مبهوت شد

چون جزو در هر دو عالم نيست کس
با که سازد اينت سودا و هوس

اي خليفه زاده بي معرفت
با پدر در معرفت شو هم صفت

چون رسيد آخر به آدم فطرتش
در پس صد پرده برد از غيرتش

گنج در قعرست گيتي چون طلسم
بشکند آخر طلسم و بند جسم

همچنين مي رو به پايانش مپرس
در چنين دردي به درمانش مپرس

در بن اين بحر بي پايان بسي
غرقه گشتند و خبر نيست از کسي

در چنين بحري که بحر اعظمست
عالمي ذره ست و ذره عالمست