ديوان شمس

امشب هردل که همچو مه در طلب است
ماننده زهره او حريف طرب است

زين طعنه در اينراه بسي خواهد بود
با ما تو چگونه اي دگر باکي نيست

اي بي خبر از مغز شده غره بپوست
هشدار که در ميان جانداري دوست

از جمله صفات خويش عريان گشتم
تا غوطه خورم برهنه در جوي خوشت

اي در دل من نشسته شد وقت نشست
اي توبه شکن رسيد هنگام شکست

در مذهب عاشقي خيانت نه رواست
من راست روم تو کژ روي نايد راست

روز آمد و روز هر چراغي که فروخت
در شعله آفتاب جز رسوا نيست

اين چرخ و فلکها که حد بينش ماست
در دست تصرف خدا کم ز عصاست

هر ذره و قطره گر نهنگي گردد
آن جمله مثال ماهيئي در درياست

اين مستي من ز باده حمرا نيست
وين باده بجز در قدح سودا نيست

اين من نه منم آنکه منم گوئي کيست
گويا نه منم در دهنم گوئي کيست

اي هر بيدار با خبرهاي تو خفت
اي هرکه بخفت در بر لطف تو خفت

اي هرچه صدف بسته درياي لبت
وي هرچه گهر فتاده در پاي لبت

باد آمد و گل بر سر ميخواران ريخت
يار آمد و مي در قدح ياران ريخت

باران به سر گرم دلي بر ميريخت
بسيار چو ريخت چست در خانه گريخت

با شاه هر آنکسي که در خرگاهست
آن از کرم و لطف و عطاي شاهست

گر من ز عجايبي که در دل دارم
ديوانه نمي شوم ز ديوانگي است

بر من در وصل بسته ميدارد دوست
دل را بعنا شکسته ميدارد دوست

زين پس من و دلشکستگي بر در او
چون دوست دل شکسته ميدارد دوست

بر هر جائيکه سرنهم مسجود او است
در شش جهت و برون شش، معبود اوست

چون چنگ منم در بر او تکيه زده
اين ناله ام از بنان معشوق منست

تو راست نگر نظر مکن از چپ و راست
گردش اينجا و مرد در دار بقاست

درمان غم عشق نه صبر و نه رياست
در عشق حقيقي نه وفا و نه جفاست

در معرفتش همين قدر دانم
ما سايه اوئيم و جهان سايه ماست

تا اين فلک آينه گون بر کار است
اندريم عشق موج خون در کار است

روزي آيد برون و روزي نايد
اما شب و روز اندرون در کار است

چون ديک هزار کف بسر مي آرد
تا خلق ندانند که او در جوشست

تا عرش ز سوداي رخش ولوله هاست
در سينه ز بازار رخش غلغله هاست

از باده او بر کف جان بلبله هاست
در گردن دل ز زلف او سلسله هاست

توبه که دل خويش چو آهن کرده است
در کشتن بنده چشم روشن کرده است

چون زلف تو هرچند شکن در شکنست
با توبه همان کند که با من کرده است

چشمي دارم همه پر از صورت دوست
با ديده مرا خوشست چون دوست در اوست

چون دانستم که عشق پيوست منست
وان زلف هزار شاخ در دست منست

ذاتيست که گرد او حجب تو بر توست
او غرقه خود هردو جهان غرقه در اوست

عشق تو در درون جان من جا دارد
وين طرفه که از جان و جهان بيرونست

در باغ من ار سرو و اگر گلزار است
عکس قد و رخساره آندلدار است

در خواب مهي دوش روانم ديده است
با روي و لبي که روشنئي ديده است

در دايره وجود موجود عليست
اندر دو جهان مقصد و مقصود عليست

در ديده صورت ار ترا دامي هست
زان دم بگذر اگر ترا گامي هست

در هجده هزار عالم آنرا که دليست
داند که نه جنبش و نه آرامي هست

آن را که شراب وصل جانان دادند
در مذهب او کعبه و بتخانه يکيست

در کون و فساد چون عجب بنهادند
نوري که صلاح دين و دنيا همه اوست

در عشق اگرچه که قدم بر قدم است
آنست قدم که آنقدم از قدم است

در خانه نيست هست بيني بسيار
مي مال دو چشم را که اکثر عدم است

در عشق تو هر حيله که کردم هيچست
هر خون جگر که بيتو خوردم هيچست

در عشق که جز مي بقا خوردن نيست
جز جان دادن دليل جانبردن نيست

در عهد و وفا چنانکه دلدار منست
خون باريدن بروز و شب کار منست

دل راز تو دردهاي بيدرمانست
با اين همه راضيم سخن در جانست

در مجلس عشاق قراري دگر است
وين باده عشق را خماري دگر است

آن علم که در مدرسه حاصل کردند
کار دگر است و عشق کاري دگر است

در مرگ حيات اهل داد و دين است
وز مرگ روان پاک را تمکين است

در من غم شبکور چرا پيچيده است
کوراست مگر و يا که کورم ديده است

من بر فلکم در آب و گل عکس منست
از آب کسي ستاره کي دزديده است

ويران کردم بدست خود خانه دل
چون دانستم که گنج در ويرانيست

دل در بر من زنده براي غم تست
بيگانه خلق و آشناي غم تست

دوش از سر لطف يار در من نگريست
گفتا بي ما چگونه تواني بزيست

راهي ز زبان ما بدل پيوسته است
کاسرار جهان و جان در او پيوسته است

واندم که مرا تجلي احسانست
جان در تن من چو موسي عمرانست

زان روي که دل بسته آنزنجير است
در دامن تو دست زدن تقدير است

شمعي به من آمد آتشي در من زد
آن شمع که آفتاب پروانه اوست

سلطان ملاحت مه موزون منست
در سلسله اش اين دل مجنون منست

سنبل چو سر عقاب زلف تو نداشت
در عالم حسن آب زلف تو نداشت

هرجا که روم صورت عشق است بپيش
زيرا روغن در پي روغن سوز است

شمشير ازل بدست مردان خداست
گوي ابدي در خم چوگان خداست

عشق تو در اطراف گيائي ميتاخت
مسکين دل من ديد نشانش بشناخت

روزيکه دلم ز بند هستي برهد
در کتم عدم چه عشقها خواهم باخت

اندر تن ماست يا برون از تن ماست
يا در نظر شمس حق تبريزيست

عقل آمد و پند عاشقان پيش گرفت
در ره بنشست و رهزني کيش گرفت

چون در سرشان جايگه پند نديد
پاي همه بوسيد و ره خويش گرفت

يک ذره نگر که پاي در عشق بکوفت
وان ذره جهان شد که دو عالم بگرفت

با وصل خوشت ميزنم و ميگيرم
وصلي که در او فراق را رنگي نيست

عشق است قديم در جهان پوشيده
پوشيده برهنه ميکند لاغ اينست

گر دف نبود نيشکر او دف ماست
آخر نه شراب عاشقي در کف ماست

آخر نه قباد صف شکن در صف ماست
آخر نه سليمان نهان آصف ماست

اين گرمي و سردي نرسد با صدپر
بر گرد جهانيکه در او گرد شماست

گفتا که بيا سماع در کار شده است
گفتم که برو که بنده بيمار شده است

گفتا که نه کس بود که در دولت من
از من همه عمر باشد آب رويت

دل آمد و در پهلوي جان گشت روان
يعني که بيا بيع و بها ارزانست

گفتند در اين ميان نگنجد موئي
من موي شدم از آن مرا گنجانيست

ما را بدم پير نگه نتوان داشت
در خانه دلگبر نگه نتوان داشت

آنرا که سر زلف چو زنجير بود
در خانه به زنجير نگه نتوان داشت

مرغ جان را ميل سوي بالا نيست
در شش جهتش پر زدن وپروا نيست

مست است دو چشم از دو چشم مستت
درياب که از دست شدم در دستت

تو هم به موافقت سري در جنبان
گر زانکه سر عاشق هستي هستت

مستم ز خمار عبهر جادويت
دفعم چو دهي چو آمدم در کويت

من آن توام کام منت بايد جست
زيرا که در اين شهر حديث من و تست

درقلزم نيستي خود غوطه بخورد
آنکه پس از آن در اناالحق مي سفت

چون قفل که در بانگ درآمد ز کليد
مي پنداري که گفت من گفتار است

من محو خدايم و خدا آن منست
هر سوش مجوئيد که در جان منست

ميدان که در درون تو مثال غاريست
واندر پس آنغار عجب بازاريست

مي گرييم زار و يار گويد زرقست
چون زرق بود که ديده در خون غرقست

در سنگستان قرابه آنکس ببرد
کز سنگ قرابه را نگه بتوان داشت

هان اي دل خسته روز مردانگيست
در عشق توم چه جاي بيگانگيست

هر چيز که در تصرف عقل آيد
بگذار کنون که وقت ديوانگيست

هر درويشي که در شکست خويش است
تا ظن نبري که او خيال انديش است

هرچند که زر ز راههاي کانست
هر قطره طلسميست و در او عمانست

هر روز دلم در غم تو زارتر است
وز من دل بيرحم تو بي زارتر است

صورتها را همه بران از دل خويش
تا صورت بيصورت آيد در دست

در آرزوي تو عمر بر دم شب و روز
عمرم همه رفت و آرزوي تو نرفت

ياري که به حسن از صفت افزونست
در خانه درآمد که دل تو چونست