ديوان سنايي

خود به صورت نگر که آمنه بود
صدف در احمد مختار

هر چه نز راه دين خوري و بري
در شمارت کنند روز شمار

بره و مرغ را بدان ره کش
که به انسان رسند در مقدار

زان که بر دست عشق بازانند
ملک الموت گشته در منقار

بر سر دار دان سر سرهنگ
در بن چاه بين تن بندار

خواجگان بوده اند پيش از ما
در عطا سخت مهر و سست مهار

همچنين در سراي حکمت و شرع
آدمي سير باش و مردم سار

خدمتي کز تو در وجود آمد
هم ثناگوي و هم گنه پندار

در طريقت همين دو بايد ورد
اول الحمد و آخر استغفار

تا نگردي فاني از اوصاف اين ثاني سقر
بي نيازي را نبيني در بهشت کردگار

در لطف لبان تو لطيفي ست ستمکش
وز قهر ميان تو ضعيفي ست ستمکار

در روزه چو از روي تو ما روزه گرفتيم
اي عيد رهي عيد فراز آمده زنهار

ترکانه يکي آتش از لطف برافروز
در بنگه ما زن نه گنه مان نه گنه کار

در عذر پذيرفتن و بر عيب نديدن
بنگر سوي سلطان نکو خوي نکوکار

بهرامشه آنشه که ز بهر شرف و عز
بهرام فلک بر در او کديه زند بار

نيست عشق لايزالي را در آن دل هيچ کار
کو هنوز اندر صفات خويش ماندست استوار

صدهزاران کيسه سوداييان در راه عشق
از پي اين کيميا خالي شد از زر عيار

کيست آنکو ساعتي در بحر مهرت غوطه خورد
کش بدست از آتش شوق تو يکساعت قرار

گر نبودي باغ رايش را نهالي بس قوي
اين چنين شاخي ازو پيدا نگشتي در ديار

زيب معني بايدت اينک شنيدي اي پسر
نقش ماني بايدت رو معتکف شو در بهار

قطره آبي که آن را از هوا گيرد صدف
روزگار آن را تواند کرد در شاهوار

ماه گردي گر بيابي آتشي از نور علم
بحر گردي گر بيابي در علم آبدار

يادگار مصطفا در راه دين علمست علم
هيچ جاهل بي تعلم فقر کي کرد اختيار

اينهمه ز اقبال و علم اوست ورنه در جهان
يوسفان بي خرد بسيار بينم دلفگار

ابلهي باشد براختن تيغ چوبين بر کسي
کو به کمتر کس ببخشد در زمان صد ذوالفقار

زان که ايشان در جهان ديوانگان حضرتند
بند ايشان را نشايي دست از ايشان باز دار

گر شبي طلعت نمايد در يمن نجم سهيل
صد هزاران پوست خلعت گردد اندر هر ديار

سمع کو تا بشنود امروز آواز اويس
خضر کو تا در شود غواص وار اندر بحار

آهوي خود پيش افتد مرد بايد چون عمر
چون عمر در زين نشيند بوالحسن بايد سوار

عالمي وامانده اند از عدل اندر حبس خود
مفلسان بي گناهانند اي دل در گذار

دل گرفت احرام در بيت الحرام آب و نان
هم دل اندر محرم خلوت سراي شهريار

در اوايل چار مي گفتند بنيان جهان
دور ما آخر برآرد هم دمار از هر چهار

کرد از تف سخاوت خود همچو چوب خشک
در کامهاي خلق زبانهاي افتخار

گر بنگرد به خشم سوي چرخ و آفتاب
در ساعتي دو ليل بخيزد ز يک نهار

خاکي که يافت سايه حزم تو زان سپس
از باد کوه کن نبرد در هوا غبار

آبي که يافت آتش عزمت کند چو وهم
در نيم لحظه چنبر افلاک را گذار

گويي که هست بر بشره نزد خاطرت
آنها که در عروق مفاصل بود نثار

در زينهار خويش نگهدارم از بلا
اي خلق را به علم تو از مرگ زينهار

تا گرفت او روزه پيوسته در تابوت مرگ
خون همي گريند بهر او جهاني روزه دار

روي پر آژنگشان از اشک خون هست آن چنانک
در ميان طبله شنگرف پشت سوسمار

دوستان را جاي شکر و تهنيت ماندست از آنک
ار صدف بشکست ازو برخاست در شاهوار

اي پدر را ناگهاني ديده در خاکي خموش
وي پدر را ناگهاني ديده بر چوبي سوار

آنک در پيش صحابان فضل او گفتي رسول
تا قيامت داد علمش کار خلقان را قرار

معني سه بار گفتن بوحنيفه را چراغ
ماضي و مستقبل و حال از علومش در حجار

تا نماز شما نامد بوحنيفه پيش شاه
چيره گشته دهري آنجا شاه بد در انتظار

آنک مي دارند روزه گويد ار او راست مزد
ساغري مي بايدم معشوق زيبا در کنار

آدمي در روشنايي صنعتش پيدا کند
کار صانع بر خلاف اين بود انديشه دار

نطق گويايي و بينايي و سمع آرد پديد
هفت چشمه در بدستي استخوان باده بار

در مثل گويند مرواريد کژ نبود چرا
کژ همي بينم چو زلف نيکوان دندان يار

ليک چندان زيب دارد کژ مژي دندان او
کآن نيابي در هزاران کوکب گردون گذار