مثنوي معنوي

گر جهان را پر در مکنون کنم
روزي تو چون نباشد چون کنم

زن در آمد ازطريق نيستي
گفت من خاک شماام ني ستي

تو مرا در دردها بودي دوا
من نمي خواهم که باشي بي نوا

تو که در جان و دلم جا مي کني
زين قدر از من تبرا مي کني

در تو از من عذرخواهي هست سر
با تو بي من او شفيعي مستمر

عذر خواهم در درونت خلق تست
ز اعتماد او دل من جرم جست

زين نسق مي گفت با لطف و گشاد
در ميانه گريه اي بر وي فتاد

شد از آن باران يکي برقي پديد
زد شراري در دل مرد وحيد

آنک از نازش دل و جان خون بود
چونک آيد در نياز او چون بود

رستم زال ار بود وز حمزه بيش
هست در فرمان اسير زال خويش

آب غالب شد بر آتش از نهيب
ز آتش او جوشد چو باشد در حجاب

اين چنين خاصيتي در آدميست
مهر حيوان را کمست آن از کميست

خواجه تاشانيم اما تيشه ات
مي شکافد شاخ را در بيشه ات

در نهان خاکي و موزون مي شوم
چون به موسي مي رسم چون مي شوم

نه که قلب و قالبم در حکم اوست
لحظه اي مغزم کند يک لحظه پوست

چونک بي رنگي اسير رنگ شد
موسيي با موسيي در جنگ شد

اين عجب کين رنگ از بي رنگ خاست
رنگ با بي رنگ چون در جنگ خاست

چون گل از خارست و خار از گل چرا
هر دو در جنگند و اندر ماجرا

چون عمارت دان تو وهم و رايها
گنج نبود در عمارت جايها

در عمارت هستي و جنگي بود
نيست را از هستها ننگي بود

گفت سايل چون بماند اين خاکدان
در ميان اين محيط آسمان

همچو قنديلي معلق در هوا
نه باسفل مي رود نه بر علا

آن دگر گفت آسمان با صفا
کي کشد در خود زمين تيره را

بنده خود خواند احمد در رشاد
جمله عالم را بخوان قل يا عباد

عقل تو همچون شتربان تو شتر
مي کشاند هر طرف در حکم مر

يک جهان در شب بمانده ميخ دوز
منتظر موقوف خورشيدست و روز

اينت دريايي نهان در زير کاه
پا برين که هين منه با اشتباه

عالک کبري بقدرت سحر کرد
کرد خود را در کهين نقشي نورد

روح همچون صالح و تن ناقه است
روح اندر وصل و تن در فاقه است

روز اول رويتان چون زعفران
در دوم رو سرخ همچون ارغوان

در سوم گردد همه روها سياه
بعد از آن اندر رسد قهر اله

کس نتانست اندر آن کره رسيد
رفت در کهسارها شد ناپديد

در نبي آورد جبريل امين
شرح اين زانو زدن را جاثمين

بس که کرديد از جفا بر جاي من
شير پند افسرد در رگهاي من

در نصيحت من شده بار دگر
گفته امثال و سخنها چون شکر

در شما چون زهر گشته آن سخن
زانک زهرستان بديت از بيخ و بن

باز اندر چشم و دل او گريه يافت
رحمتي بي علتي در وي بتافت

اهل نار و خلد را بين همدکان
در ميانشان برزخ لايبغيان

اهل نار و اهل نور آميخته
در ميانشان کوه قاف انگيخته

صورت بر هم زدن از جسم تنگ
اختلاط جانها در صلح و جنگ

وان دگر را در حدث سوزش دهد
ذوق آن زخم جگردوزش دهد

هر نبات و شکري را در جهان
مهلتي پيداست از دور زمان

باز تره در دو ماه اندر رسد
باز تا سالي گل احمر رسد

بهر اين فرمود حق عز و جل
سورة الانعام در ذکر اجل

آب حيوان خوان مخوان اين را سخن
روح نو بين در تن حرف کهن

در مقامي هست هم اين زهر مار
از تصاريف خدايي خوش گوار

گرچه آنجا او گزند جان بود
چون بدينجا در رسد درمان بود

آب در غوره ترش باشد وليک
چون به انگوري رسد شيرين و نيک

وين دو بايسته درين خاکي سرا
روز و شب در جنگ و اندر ماجرا

عقل خود زين فکرها آگاه نيست
در دماغش جز غم الله نيست

تا گواهي داده باشد هديه ها
بر محبتهاي مضمر در خفا

يا محبت در درون شعله زند
زفت گردد وز اثر فارغ کند

در دلالت همچو آبند و درخت
چون بماهيت روي دورند سخت

هرچه گويي من ترا فرمان برم
در بد و نيک آمد آن ننگرم

در وجود تو شوم من منعدم
چون محبم حب يعمي و يصم

در فراخي عرصه آن پاک جان
تنگ آمد عرصه هفت آسمان

گفت پيغامبر که حق فرموده است
من نگنجم هيچ در بالا و پست

در زمين و آسمان و عرش نيز
من نگنجم اين يقين دان اي عزيز

از پي اظهار اين سبق اي ملک
در تو بنهم داعيه اشکال و شک

خود چه گويم پيش آن در اين صدف
نيست الا کف کف کف کف

چون کنم در دست من چه چاره است
درنگر تا جان من چه کاره است

زانک آلت دعوي است و هستي است
کار در بي آلتي و پستي است

آب بارانست ما را در سبو
ملکت و سرمايه و اسباب تو

گو که ما را غير اين اسباب نيست
در مفازه هيچ به زين آب نيست

اي خداوند اين خم و کوزه مرا
در پذير از فضل الله اشتري

در ميان شهر چون دريا روان
پر ز کشتيها و شست ماهيان

اين چنين حسها و ادراکات ما
قطره اي باشد در آن نهر صفا

پس سبو برداشت آن مرد عرب
در سفر شد مي کشيدش روز و شب

زن مصلا باز کرده از نياز
رب سلم ورد کرده در نماز

دم بدم هر سوي صاحب حاجتي
يافته زان در عطا و خلعتي

پس ازين فرمود حق در والضحي
بانگ کم زن اي محمد بر گدا

وانک جز اين دوست او خود مرده ايست
او برين در نيست نقش پرده ايست

آن عرابي از بيابان بعيد
بر در دار الخلافه چون رسيد

اي که در روتان نشان مهتري
فرتان خوشتر ز زر جعفري

گشته دين را تا قيامت پشت و رو
در خلافت او و فرزندان او

من برين در طالب چيز آمدم
صدر گشتم چون به دهليز آمدم

نان برون راند آدمي را از بهشت
نان مرا اندر بهشتي در سرشت

رستم از آب و ز نان همچون ملک
بي غرض گردم برين در چون فلک

بي غرض نبود بگردش در جهان
غير جسم و غير جان عاشقان

آن سبوي آب را در پيش داشت
تخم خدمت رادر آن حضرت بکاشت

خوي شاهان در رعيت جا کند
چرخ اخضر خاک را خضرا کند

شه چو حوضي دان حشم چون لوله ها
آب از لوله روان در گوله ها

ور در آن حوض آب شورست و پليد
هر يکي لوله همان آرد پديد

زانک پيوستست هر لوله به حوض
خوض کن در معني اين حرف خوض

لطف آب بحر کو چون کوثرست
سنگ ريزه ش جمله در و گوهرست

آن يکي نحوي به کشتي در نشست
رو به کشتيبان نهاد آن خودپرست

گفت هيچ از نحو خواندي گفت لا
گفت نيم عمر تو شد در فنا

محو مي بايد نه نحو اينجا بدان
گر تو محوي بي خطر در آب ران

گر تو علامه زماني در جهان
نک فناي اين جهان بين وين زمان

مرد نحوي را از آن در دوختيم
تا شما را نحو محو آموختيم

فقه فقه و نحو نحو و صرف صرف
در کم آمد يابي اي يار شگرف

چون به کشتي در نشست و دجله ديد
سجده مي کرد از حيا و مي خميد

چون در معني زني بازت کنند
پر فکرت زن که شهبازت کنند

پس دمي مردار و ديگر دم سگي
چون کني در راه شيران خوش تگي

هر چه گويد مرد عاشق بوي عشق
از دهانش مي جهد در کوي عشق

منگر اندر نقش و اندر رنگ او
بنگر اندر عزم و در آهنگ او

حلقه در گوش مه زرگر شوي
تا به ماه و تا ثريا بر شوي

در حروف مختلف شور و شکيست
گرچه از يک رو ز سر تا پا يکيست

باغبان هم داند آن را در خزان
ليک ديد يک به از ديد جهان

اي ضياء الحق حسام الدين بگير
يک دو کاغذ بر فزا در وصف پير