گلستان سعدي

گر راست سخن گوئي و در بند بماني
به زانکه دروغت، دهد از بند رهائي

يکي را که عادت بود راستي
خطائي رود در گذراند ازو

وگر عمري نوازي سفله اي را
بکمتر تندي آيد با تو در جنگ

چو گاو ار همي بايدت فربهي
چو خر تن بجور کسان در دهي

چون در سرا و ضرا حالت اينست
ندانم کي بحق پردازي از خويش

نه هر بازو که در وي قوتي هست
بمردي عاجزان را بشکند دست

ضعيفان را مکن بر دل گزندي
که در ماني به جور زورمندي

موحد چه در پاي ريزي زرش
چه شمشير هندي نهي بر سرش؟

بر آنچه ميگذرد دل منه که دجله بسي
پس از خليفه بخواهد گذشت در بغداد

کس نبيند بخيل فاضل را
که نه در عيب گفتنش کوشد

در اين جمله چنانکه رسم مؤلفانست از شعر متقدمان بطريق استعارت ...

ديوان سلمان ساوجي

ملک لطفت راست آن نعمت که در ايران زمين
عطف ذيل عاطفت مي گستراند بر خطا

دور راي استوارت کافتابش نقطه ايست،
در کشيد از استقامت، خط به خط استوا

در نهاد آب شمشيرت قضاي مبرم است
بر سر شوم عدويت خواهد آمد اين قضا

ابر اگر آموزد از طبع تو رسم مردمي
در زمين ديگر نروياند بجز مردم گيا

هست مستغني، بحمد الله، ز اعوان در گهت
گربه درگاهت نيايد شوربختي، گو: ميا

در فراقت گرچه بگذشت آب چشم از سر مرا
بر زبان هرگز نراندم سرگذشت و ماجرا

درد پاي ماست همچون ما، به غايت پايدار
در ثبات و پايداري درد آرد پاي ما

عالم فرسوده از جور سپهر آسوده باد
جاودان در سايه اين رايت گيتي گشا

زهره بر گردون ستاند غازه از عکس هلال
لاله در نيسان نمايد صورت قلب شتا

صبحدم بشنو که در بستان سراي روزگار
داستاني مي سرايد بلبل دستان سرا

گل که در شب خارگرد آرد چو حمال حطب
عاقبت دانم که خواهد بودنش آتش جزا

راي او گر تکيه کردي بر سپهر بي ثبات
بالش خورشيد بودي در خور او متکا

گر سها در سايه رايت رود چون آفتاب
بعد ازين چشم و چراغ آسمان باشد سها

تا نخواند خطبه بلبل، در زمان عفتت
بر ندارد برقع از رخسار گل، باد صبا

مدت شش سال شد تا در عراقم معتکف
با وجود آنکه بودستم زهر کامي جدا

چون شبه بادم سيه روگر به غير حضرتت
بسته ام بر هيچ صاحب دولتي در ثنا

من به اجماع افاضل، در بسيط ملک نظم
مقتدايان سخن را هستم اينک، مقتدا

بر طايران سدره نشين بانگ مي زنند
در بوستان سراي تو مرغان خوش سرا

در مرکز حضيض بماند چنان حقير
از اوج تو فلک، که بر اوج فلک سها

داري تو جاي آنکه نشاند بجاي جام
در تابخانه تو فلک آفتاب را

در زير طاق صفه ات ارکان دولتند
همچون ستون ستاده به يک پاي دايما

خرم تر از خورنقي و خوشتر از سرير
وانگه برين سخن در و ديوار تو گوا

از شرم اين سواد که او جان عالم است
تبريز در ميانه خوي زد مراغه ها

در تيره شب، زبس لمعان چراغ و شمع
بر روي صبح دجله زند خنده از صفا

روي شط از سفينه، سپهريست پر هلال
در هر هلال، زهره نوايي قمر لقا

گر در ميان تيرفتد عکس تيغ او
اعضاي توأمان شود از يکديگر جدا

مکن قصد کسي کز بعد چندين سال در عالم
هنوز امروز بر دارست نقش قاصد دارا

اي خان زمان شيخ اويس آنکه ز تعظيم
شاهان جهان را در تو کعبه عليا!

يک شمه به ايوان تو خورشيد منور
يک خيمه در اردوي تو گردون معلا

در سجده درگاه تو خواهند که باشند
اجرام به يکسر دو سراز حرص چو جوزا

اي سايه حق پرتو انوار الهي!
در ناصيه توست چو خورشيد هويدا

شاها! چو سر گنج لالي معاني
بگشوده ضميرم به ثناي تو در اثنا

ناگاه خيال صنمم در نظر آمد
مهر رخ او سر زد ازين مطلع غرا

کاي کار مرا زلف تو انداخته در پا!
از دور رخت، راز دل من شده رسوا!

بنشاند تجلي جمال تو به يکدم
در زير فلک شمع جهان تاب، مسيحا

نظام گوهر پرور طبعم به ثنايت
در نظم رساند سخنم را به ثريا

بادا همگي نقش مراد تو مصور
در ناصيه اين فلک آيينه سيما

تو کعبه حسني و سر زلف تو حلقه
بگذار که در حلقه زنم دست خدا را

لبيک زنان بر عرفات سر کويت
صد قافله جان منتظر آواز در آرا