گلستان سعدي

تا بدکان و خانه در گروي
هرگز اي خام آدمي نشوي

و آنرا که بر مراد جهان نيست دسترس
در زاد و بوم خويش غريبست و ناشناخت

بزرگ زاده نادان به شهروا ماند
که در ديار غريبش به هيچ نستانند

پر طاوس در اوراق مصاحف ديدم
گفتم اين منزلت از قدر تو مي بينم بيش

چون در پسر موافقتي و دلبري بود
انديشه نيست گر پدر از وي بري بود

ور چه کس بي اجل نخواهد مرد
تو مرو در دهان اژدها

گر چه بيرون ز رزق نتوان خورد
در طلب کاهلي نشايد کرد

غواص اگر انديشه کند کام نهنگ
هرگز نکند در گرانمايه بچنگ

چه خورد شير شرزه در بن غار؟
باز افتاده را چه قوت بود؟

تا تو در خانه صيد خواهي کرد
دست و پايت چو عنکبوت بود

هر که بر خود در سئوال گشاد
تا بميرد نيازمند بود

ور نبود دلبر همخوابه پيش
دست توان کرد در آغوش خويش

هنر بچشم عداوت بزرگتر عيبست
گلست سعدي و در چشم دشمنان خارست

سخن را سرست اي خردمند و بن
مياور سخن در ميان سخن

تو بر اوج فلک چه داني چيست
که نداني که در سرايت کيست

وگر بچشم ارادت نگه کني در ديو
فرشته ايت نمايد بچشم کروبي

بعد از تو ملاذ و ملجائي نيست
هم در تو گريزم ار گريزم

پاک دامن چون زيد بيچاره اي
اوفتاده تا گريبان در وحل

چو در چشم شاهد نيايد زرت
زر و خاک يکسان نمايد برت

تو که در بند خويشتن باشي
عشق بازي ز دروغ زن باشي

نه آنچنان بتو مشغولم اي بهشتي روي
که ياد خويشتنم در ضمير ميايد

چشم بدانديش که بر کنده باد
عيب نمايد هنرش در نظر

آنکه نبات عارضش آب حيات ميخورد
در شکرش نگه کند هرکه، نبات ميخورد

اين بگفت و سفر کرد و پريشاني او در من اثر کرد

سبزه در باغ گفته اند خوشست
داند آنکس که اين سخن گويد

گر ملولي ز ما ترش منشين
که تو هم در ميان ما تلخي

جمعي چو گل و لاله بهم پيوسته
تو هيزم خشک در ميانشان رسته

نه ما را در ميان عهد و وفا بود
جفا کردي و بد عهدي نمودي

بيک بار از جهان دل در تو بستم
ندانستم که برگردي بزودي

بوسه دادن بروي دوست چسود
هم در اين لحظه کردنش بدرود

مگر ملائکه بر آسمان وگر نه بشر
بحسن صورت او در ز مي نخواهد برد

گفتن از زنبور بي حاصل بود
با يکي در عمر خود ناخورده نيش

در بلاد عرب گويند ضرب الحبيب زبيب
از دست تو مشت بر دهان خوردن

نه در هرسخن بحث کردن رواست
خطا بر بزرگان گرفتن خطاست

تا نشنوي ز مسجد آدينه بانگ صبح
يا از در سراي اتابک غريو کوس

پنجه در صيد برده ضيغم را
چه تفاوت کند که سگ لايد

روي در روي دوست کن، بگذار
تا عدو پشت دست ميخايد

ملک را هم در آن شب آگهي دادند که در ملک تو چنين منکري حادث شده ...

جواني پاکباز پاک رو بود
که با پاکيزه روئي در گرو بود

در اين گفتن جهان بر وي برآشفت
شنيدندش که جان ميداد و ميگفت

حديث عشق از آن بطال مينوش
که در سختي کند ياري فراموش

که سعدي راه و رسم عشقبازي
چنان داند که در بغداد تازي

قياس کن که چه حالت بود در آنساعت
که از وجود عزيزش بدر رود جاني

جوانان خوبروي و ماه رخسار
وليکن در وفا با کس نپايد

با تو مرا سوختن اندر عذاب
به که شدن با دگري در بهشت

گر از عهد خرديت ياد آمدي
که بيچاره بودي در آغوش من

بديناري چو خر در گل بمانند
ور الحمدي بخواهي صد بخوانند

وقتي افتاد فتنه اي در شام
هرکس از گوشه اي فرا رفتند

استاد و معلم چو بود بي آزار
خرسک بازند کودکان در بازار

نام نکوئي چو برون شد بکوي
در نتواني که ببندي بروي