ديوان خاقاني

اسب نالد که در بلاي لگام
غم مهماز و تازيانه خورم

اي طبيب از سفوف دان کم کن
کو نقوعي که در ميانه خورم

نيست در قصر شهان شاهين وار
هست بر کنگره ها کنگر ديم

رفيقا شناسي که من ز اهل شروان
نه از بيم جان در شما مي گريزم

ز تبريز چون سوي ارمن بيايم
هم از ظلمتي در ضيا مي گريزم

همه الغريق الغريق است بانگم
که من غرقه ام در شنا مي گريزم

هر کجا در پيشگاه شرع دانش پيشه اي است
پيشگاه منصب و صدر حسيبش يافتم

آن زمان کاقدام فرخ در عيادت رنجه کرد
بکر دولت را ندا کردم مجيبش يافتم

لهجه من تيغ سلطان است در فصل الخطاب
تا نگويد آن زمان تيغ خطيبش يافتم

بلکه گويد فاضلان رابط شمردم در سخن
چون به خاقاني رسيدم عندليبش يافتم

کعبه را مستراح نيست بلي
نيست در جنت آب ريزي هم

از تف دل شرار به صحرا چنان زدم
کز دود مهره در سر ارقم بسوختم

گوئي زبان صبر چه گويد در اين حديث
گويد مکن خروش به عمدا، من آن کنم

گر هيچ تشنه در ظلمات سکندري
دل کرد از آب خضر شکيبا من آن کنم

کاووس در فراق سياوش به اشک خون
با لشکري چه کرد به تنها، من آن کنم

به سگ جاني ار چون سکندر به طبع
در آن راه ظلمات گون آمديم

آزاده رسته از در دربند حادثات
رستي خوران به باغ رضا آرميده ايم

در عالمي که راه ز ظلمت به ظلمت است
از نور سوي نور شبيخون گزيده ايم

بيم است از آن که، صبح قيامت برون دمد
تا ور آه صور در دميده ايم

اين است که از براي يک دم
در چار سوي اميد و بيميم

دوست کاول شناخت دشمن و دوست
شد چو عالم دو رنگ در هر فن

بر اصفهان گذشتن من بود يک زمان
در وي شدن همان و برون آمدن همان

چشم آسمان به واسطه آفتاب ديد
بي آفتاب چشم چه بيند در آسمان

او داد جوابش که در اين عالم فاني
گفتار حکيمان به و کردار نريمان

لوريي گفت مرا در عرفات
که مي و بنگ نگيرم پس از اين

شاهد دوست کش افتاد جهان
در برش تنگ نگيرم پس از اين

ناخن چنگ گرفتم که دگر
زلف در چنگ نگيرم پس از اين

چنگ چون در رسن کعبه زدم
گيسوي چنگ نگيرم پس از اين

يارب ز حال محنت خاقاني آگهي
در حال او به عين عنايت نگاه کن

تا ز شروان دورم اعدا راست آسايش چنانک
اصدقا را بود در نزديکي آرايش ز من

خوان خسرو فلک مثال و در او
افتابي است ده هلال بر او

سرايد نواي مديح تو زهره
ببين گيسوي زلف در چنگ بسته

به دستار و جبه خجل سارم از تو
در عفو مگذار چون سنگ بسته

بلکه من آزادم او در بند آز
بلکه من آگاهم او غافل ز راه

آري در آن، دکان که مسيح است رنگرز
زرنيخ و نيل را نتوان داشت پيش گاه

باري ازين سپيد و سياه اعتبار گير
يا در سيه سپيد شب و روز کن نگاه

پس . . . نه اي و گرچه چو . . . کلاه دار
کز دست جهل تو به در . . . نهم کلاه

در خواب رفته بختم و بيدار مانده چشم
لا الطرف لي ينام ولاالجد ينتبه

دل چون قلم در آتش و تن کاغذ اندر آب
فالنار احرقته و الماء حل به

چون جان صبر در تن همت نماند نيست
گو قالب نياز ممان هرگز و مزه

شب تا به چاشت راه روم پس به گرمگاه
بر هر در دهي طلبم منزل نزه

دوستان از هفت دشمن بدترند
هفت در بر دوستان دربسته به

از زبان در سر شدي خاقانيا
تا بماند سر، زبان دربسته به

وز دهر سياه کاسه در کاسم
صد ساله غم است شرب يک روزه

در کوزه نگر به شکل مستسقي
مستسقي را چه راحت از کوزه

از چرخ طمع ببر که شيران را
دريوزه نشايد از در يوزه

بر تن ز سرشک جامه عيدي
در ماتم دوستان دل سوزه

چون يوسف سپهر چهارم ز چاه دي
آمد به دلو در طلب تخت مشتري

خاقانيا چه ترسي از اخوان گرگ فعل
چون در ظلال يوسف صديق ديگري

يا ايهاالعزيز بخوان در سجود شکر
جان برفشان بضاعت مزجاة کهتري